Trong nền giáo dục hiện đại, học liệu đóng vai trò như những viên gạch nền tảng, xây dựng nên sự nghiệp học tập và nghiên cứu của sinh viên và giảng viên. Mặc dù học liệu có thể được sản xuất dưới nhiều hình thức khác nhau từ giáo trình truyền thống đến các tài liệu số hóa. Tuy nhiên một câu hỏi đặt ra “Ai là chủ sở hữu quyền tác giả đối với học liệu đó?”. Bài viết của VCD dưới đây sẽ giúp bạn.
1. Học liệu là gì?
Học liệu được hiểu là toàn bộ tài liệu phục vụ các mục đích học tập, nghiên cứu và giảng dạy. Học liệu bao gồm: giáo trình, bài giảng, tài liệu chuyên khảo, kết quả nghiên cứu khoa học, báo, tạp chí chuyên ngành, khóa luận, luận văn, luận án, kỷ yếu hội thảo khoa học, báo cáo thực tập, thực tế và các tài liệu chuyên ngành khác.
Căn cứ theo quy định tại Khoản 2 Điều 2 Thông tu 11/2018/TT-BGDĐT về tiêu chí xác định hàng hóa chuyên dùng phục vụ trực tiếp cho giáo do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành đưa ra định nghĩa về học liệu như sau:
Học liệu là các phương tiện vật chất lưu giữ, mang hoặc phản ánh nội dung học tập, nghiên cứu. Học liệu có thể sử dụng dưới dạng truyền thống (tranh ảnh, ảnh dạng thẻ) và học liệu điện tử. Học liệu điện tử là các tài liệu học tập được số hóa theo một kiến trúc định dạng và kịch bản nhất định, được lưu trữ trên các thiết bị điện tử như CD, USB, máy tính, mạng máy tính nhằm phục vụ cho việc dạy và học. Dạng thức số hóa có thể là văn bản (text), bảng dữ liệu, âm thanh, hình ảnh, video, phần mềm máy tính và hỗn hợp các dạng thức nói trên.
Theo quy định của Luật sở hữu trí tuệ thì học liệu là một dạng cụ thể của tác phẩm văn học, khoa học được Nhà nước bảo hộ thể hiện dưới hình thức như giáo trình hoặc bài giảng thể hiện bằng hình thức viết, bài phát biểu, bài giảng, bài nói khác dưới dạng ngôn ngữ nói và được định hình dưới dạng vật chất nhất định.
2. Ai là chủ sở hữu quyền tác giả đối với học liệu?
Theo khoản 2 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi, bổ sung 2009, 2019), quyền tác giả là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu.
Trong đó, đối tượng quyền tác giả bao gồm tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học; đối tượng quyền liên quan đến quyền tác giả bao gồm cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng, tín hiệu vệ tinh mang chương trình được mã hóa. Quyền tác giả đối với tác phẩm bao gồm quyền nhân thân và quyền tài sản.
Các trường đại học thường sở hữu nhiều loại học liệu như giáo trình, tài liệu học tập, tài liệu nội bộ, tài liệu hướng dẫn, tài liệu ôn tập, bài giảng, bài giảng phát thanh, bài giảng trực tuyến, bài giảng LMS, sách tham khảo, và bài giảng đa phương tiện. Ngoài ra, các bài giảng trực tuyến được ghi âm và ghi hình của giảng viên cũng được coi là học liệu.
Theo quy định trong Luật Sở hữu trí tuệ, giảng viên biên soạn học liệu thì họ sẽ là tác giả hoặc đồng thời là chủ sở hữu học liệu. Tuy nhiên, trường hợp giảng viên không phải là tác giả và chủ sở hữu, mà trường đại học có thể trở thành chủ sở hữu nếu học liệu được hình thành từ việc nhà trường thuê hoặc giao nhiệm vụ cho giảng viên. Trong trường hợp này, trường sẽ nắm quyền tác giả. Nếu trường đại học là tác giả, ban giám hiệu sẽ có quyền về việc đặt tên, sửa đổi và bổ sung nội dung học liệu. Nếu hội đồng do ban giám hiệu chỉ định để xem xét sửa đổi học liệu không có giảng viên tham gia, thì họ có quyền tự ý sửa đổi nội dung hay không?
Do đó, xem xét quy định về tác giả, theo đó tác giả nắm giữ các quyền nhân thân như: quyền đặt tên cho tác phẩm, quyền công bố, và bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm. Tác giả cũng là chủ sở hữu quyền tác giả và có thể chuyển nhượng quyền công bố cho người khác. Như vậy, trường đại học không thể trở thành tác giả của học liệu; giảng viên, người biên soạn, mới chính là tác giả.
Từ những quy định trên, trường đại học không phải là tác giả mà chỉ có thể là chủ sở hữu nếu nhà trường giao việc hoặc nhận chuyển nhượng quyền sở hữu từ giảng viên. Luật Sở hữu trí tuệ phân loại các chủ sở hữu, bao gồm: tác giả, đồng tác giả, tổ chức hoặc cá nhân giao nhiệm vụ cho tác giả, người thừa kế, và người nhận chuyển nhượng quyền tác giả. Do đó, trường đại học có thể là chủ sở hữu học liệu nếu trường giao nhiệm vụ hoặc ký hợp đồng với giảng viên.
Nếu trường đại học là chủ sở hữu quyền tác giả, họ sẽ nắm giữ một hoặc nhiều quyền tài sản, như làm học liệu phái sinh, sao chép, phân phối, và công bố học liệu. Trong khi đó, giảng viên, với tư cách là tác giả, sẽ giữ các quyền nhân thân nhưng không phải là chủ sở hữu vì đã chuyển nhượng quyền sở hữu tài sản cho trường.
Trên đây là bài viết “Ai là chủ sở hữu quyền tác giả đối với học liệu? ”mà VCD gửi đến bạn. Chúng tôi hi vọng bài viết này có ích với các bạn.
Trân trọng,
