Trong bối cảnh ngành công nghiệp giải trí và sáng tạo ngày càng phát triển mạnh mẽ, việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với nhân vật truyện tranh, nhân vật game, mascot và các biểu tượng văn hóa khác đã trở thành một yêu cầu thiết yếu. Những nhân vật này không chỉ là sản phẩm nghệ thuật mà còn là tài sản thương mại có giá trị, góp phần tạo dựng thương hiệu và thu hút khán giả. Vậy, cần biết những gì về bản quyền nhân vật?. Bài viết của VCD dưới đây sẽ giúp bạn.
1. Bản quyền nhân vật là gì
Bản quyền hay còn gọi là quyền tác giả là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu.
Tạo hình nhân vật là việc sử dụng cá phương tiện, chất liệu và công cụ cần thiết để tạo ra các hình thể nhân vật bằng các đường nét, hình khối, màu sắc khác nhau dưới dạng 2D hoặc 3D bao gồm các chi tiết về diện mạo, ngoại hình, trang phục, cử chỉ và sắc thái của nhân vật đó.
Hình ảnh nhân vật là sản phẩm sáng tọa được thể hiện dưới nhiều hình thức và lưu trên nhiều kênh giải trí như: truyện, phim hoạt hình, game giải trí,…
Bản quyền nhân vật là quyền sở hữu trí tuệ đối với các nhân vật do bạn tạo ra bao gồm các yếu tố như tên, hình ảnh, tính cách, câu chuyện liên quan hoặc bất kỳ đặc điểm nào khác mà bạn đã phát triển cho nhân vật đó. Quyền này bảo vệ các sáng tạo của bạn khỏi việc bị sao chép, sử dụng trái phép bởi người khác.
2. Vấn đề bản quyền nhân vật trên thế giới
Trên thế giới, việc bảo vệ bản quyền nhân vật trở nên đã trở thành một yếu tố quan trọng trong ngành công nghiệp giải trí và sáng tạo. Hai ví dụ điển hình là Mickey của Disney và các nhân vật trong vũ trụ Marvel.
Mickey Mouse là một trong những nhân vật có bản quyền nổi tiếng nhất trên thế giới. Từ khi ra đời vào năm 1928 Disney đã đầu tư mạnh mẽ vào việc bảo vệ bản quyền hình ảnh và thương hiệu của Mickey. Công ty sử dụng các biện pháp để ngăn chặn việc sử dụng trái phép hình ảnh Mickey.
Hay ở vũ trụ Marvel với hàng loạt các nhân vật nổi tiếng như: Spider-Man, Iron Man,… cũng là một trong các ví dụ điển hình về việc bảo vệ bản quyền hiệu quả hình ảnh nhân vật. Marvel Studio đã áp dụng các chiến lược bảo vệ bản quyền mạnh mẽ bao gồm việc đăng ký bản quyền cho các nhân vật, câu chuyện và thậm chí là cả các biểu tượng liên quan.
Việc bảo vệ bản quyền nhân vật không chỉ ngăn chặn hành vi sao chép trái phép mà còn tạo ra cơ hội kinh doanh lớn từ các sản phẩm được gắn với các hình ảnh nhân vật.
Bảo vệ bản quyền nhân vật qua ví dụ của Disnry và Marvel giúp các công ty duy trì kiểm soát và khai thác tối đa giá trị kinh tế từ những nhân vật do họ tạo ra góp phần thúc đẩy sự sáng tạo.
3. Vấn đề bản quyền nhân vật ở Việt Nam
Tại Việt Nam vấn đề bản quyền nhân vật được quy định cụ thể tại Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam 2022 và các văn bản hướng dẫn khác.
- Về đối tượng đăng ký: hình ảnh nhân vật có thể đăng ký bảo hộ dưới danh nghĩa là một tác phẩm mỹ thuật ứng dụng. Đây là một trong 14 loại hình tác phẩm theo Luật Sở hữu trí tuệ, cụ thể được quy định tại Khoản 8 Điều 6 Nghị định 17/2023/NĐ-CP:
“8. Tác phẩm mỹ thuật ứng dụng quy định tại điểm g khoản 1 Điều 14 của Luật Sở hữu trí tuệ là tác phẩm được thể hiện bởi đường nét, màu sắc, hình khối, bố cục với tính năng hữu ích, có thể gắn liền với một đồ vật hữu ích, được sản xuất thủ công hoặc công nghiệp bao gồm: Thiết kế đồ họa (hình thức thể hiện của biểu trưng, bộ nhận diện và bao bì sản phẩm; hình thức thể hiện của nhân vật); thiết kế thời trang; thiết kế mang tính mỹ thuật gắn liền với tạo dáng sản phẩm; thiết kế nội thất, trang trí nội thất, ngoại thất mang tính mỹ thuật. Tác phẩm mỹ thuật ứng dụng được thể hiện dưới dạng tạo dáng sản phẩm mang tính mỹ thuật, không thể được tạo ra một cách dễ dàng đối với người có hiểu biết trung bình trong lĩnh vực tương ứng và không bao gồm tạo dáng bên ngoài của sản phẩm bắt buộc phải có để thực hiện chức năng của sản phẩm.”
- Về bản chất của quyền tác giả đối với hình ảnh nhân vật: là quyền của tác giả/chủ sở hữu quyền tác giả trong việc chống lại người khác thực hiện hành vi sao chép trái phép tạo hình nhân vật của mình. Khi có Giấy chứng nhận đăng ký quyền tác giả, chủ sở hữu không có nghĩa vụ chứng minh quyền tác giả thuộc về mình khi có tranh chấp.
- Điều kiện đăng ký: Tác phẩm hình ảnh nhân vật khi đăng ký theo cơ chế này phải đảm bảo tính sáng tạo và tính nguyên gốc, không sao chép từ bất kỳ nguồn nào.
Quyền tác giả đối với hình ảnh nhân vật phát sinh khi tác phẩm được định hình ra mà không cần thực hiện thủ tục xác lập quyền. Tuy nhiên, cơ chế tự động bảo hộ này rất khó để chứng minh và bảo vệ quyền lợi cho tác giả và chủ sở hữu quyền tác giả khi xảy ra tranh chấp, do đó khuyến khích tác giả, chủ sở hữu thực hiện thủ tục đăng ký để có Giấy tờ pháp lý chứng minh quyền tác giả đối với tác phẩm.
Trên đây là bài viết “Bản quyền nhân vật và những điều cần biết” mà VCD gửi đến bạn. Chúng tôi hi vọng bài viết này có ích với các bạn.
Trân trọng,
