Trong thời đại công nghệ số đang bùng nổ, bản quyền số đã trở thành một yếu tố quyết định trong việc bảo vệ tài sản trí tuệ của tác giả và nhà sáng tạo. Với sự phát triển của internet, cách thức sáng tạo, phân phối và tiêu thụ tác phẩm đã có những thay đổi mạnh mẽ. Các tác phẩm không còn bị giới hạn trong các hình thức vật lý mà có thể được chia sẻ và tiếp cận dễ dàng qua các nền tảng trực tuyến. Vậy bản quyền số trong môi trường số hóa có sự thay đổi như thế nào? Hãy theo dõi bài viết của VCD dưới đây.
1. Bản quyền số là gì?
Bản quyền được coi là một dạng tài sản trí tuệ. Nó không phải là thương hiệu cũng không phải là bằng sáng chế. Bản quyền được hiểu là quyền hợp pháp của tác giả, chủ sở hữu đối với tác phẩm do mình tạo ra hoặc sở hữu, các cá nhân, tổ chức không được xâm phạm đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả về việc quản lý, sử dụng, khai thác giá trị của tác phẩm nếu chưa có sự đồng ý của họ.
Pháp luật Việt Nam chưa có định nghĩa về bản quyền nhưng theo ngôn ngữ pháp lý bản quyền là quyền tác giả thì theo quy định tại khoản 2 Điều 4 Luật sở hữu trí tuệ 2022: quyền tác giả là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm do mình sáng tạo hoặc sở hữu.
Theo quy định tại khoản 1 Điều 14 Luật sở hữu trí tuệ quy định bao gồm 12 loại tác phẩm được bảo hộ. từ đó có thể hiểu bản quyền là những quyền lợi mà tác giả được hưởng đối với các tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học của mình. Không có tác phẩm sẽ không có bản quyền.
Do đó, bản quyền số là sự phong phú hóa và mở rộng các quyền lợi của tác giả khi các tác phẩm của họ được nhân bản và phát hành dưới hình thức số hóa. Tác phẩm được sao lưu và nhân bản trên nhiều loại phương tiện xuất bản như đĩa cứng, đĩa CD và các thiết bị lưu trữ số khác, nhằm phát hành rộng rãi. Việc truyền bá và phát hành tác phẩm có thể thực hiện qua các phương tiện như đĩa CD, đĩa cứng, ổ lưu trữ, hoặc thông qua mạng internet và mạng không dây.
2. Những thay đổi về nội dung số trong môi trường số hóa
Khách thể của quyền lợi thay đổi:
Đối tượng bảo hộ của bản quyền chính là các tác phẩm được quy định tại khoản 1 Điều 14 Luật sở hữu trí tuệ được gọi chung là các tác phẩm van học, nghệ thuật, khoa học. Thông thường có thể sử dụng các hình thức tác phẩm được quy định trong luật để khái quát chúng như tác phẩm văn học, mỹ thuật, nhiếp ảnh, âm thanh, hình ảnh. Tuy nhiên, sự phát triển của kỹ thuật số đã cho phép mọi loại hình tác phẩm được biểu hiện và truyền bá dưới dạng thông tin và được mã hóa.
Xu thế liên kết các loại hình tác phẩm ngày một ro ràng. Ví dụ như game online tích hợp từ nhiều tác phẩm khác nhau như tác phẩm âm nhạc, mỹ thuật, tác phẩm đồ họa cho tới tác phẩm hoạt hình.
Có mối liên hệ giữa tác phẩm với phương tiện xuất bản dần hạn chế. Tác phảm truyền thống bất kể là trong quá trình truyền bá hay sử dụng đều yêu cầu phải sử dụng một phương tiện xuất bản nhất định để biến tác phẩm thành một tác phẩm hữu hình. Việc áp dụng kỹ thuật truyền thông số cho phép tất cả các loại tác phẩm được ghi chép dưới dạng mã nhị phân, chỉ sử dụng hai ký tự 0 và 1, từ đó có thể được truyền bá và lưu thông một cách tự do. Chỉ cần có một chiếc máy vi tính và thiết bị kết nối mạng, người dùng có thể dễ dàng tải về những tác phẩm mà họ mong muốn từ bất kỳ đâu. Vì vậy, tác phẩm không nhất thiết phải tồn tại dưới hình thức vật lý trên các phương tiện xuất bản mà vẫn có thể được truyền bá và sử dụng. Mạng internet cùng với kỹ thuật truyền thông số đã mở ra một hướng đi mới cho việc lan tỏa tác phẩm.
Chủ thể quyền lợi thay đổi:
Tác phẩm số thường là tập hợp nhiều loại hình tác phẩm do đó chủ thể của quyền cũng trở nên phức tạp hơn. Những loại hình tác phẩm khác nhau cấu thành nên một tác phẩm mới. ngoài ra tác phẩm mới này có thể bị phân chia hoặc hợp thành các tác phẩm khác.
Trong môi trường số hóa những quyền liên quan đến bản quyền số cũng thay đổi theo. Sự thay đổi trong phương thức truyền thông đac dẫn đến sự biến đổi trong các quyền liên quan đến quyền tác giả tạo ra những đối tượng hưởng quyền lợi mới như nhà cung cấp dịch vụ mạng trung gian internet. Đóng vai trò là đơn vị truyền bá tác phẩm nên họ có khả năng phát tán tác phẩm trên toàn cầu. Do đó việc xác định tư cách pháp nhân và vị trí của các bên liên quan trong quá trình truyền bá có ý nghĩa rất quan trong trong việc bảo hộ quyền tác giả đối với tác phẩm. Có thể thấy mối quan hệ giữa nhà cung cấp nội dung trên mạng với tác giả phải cân bằng. Phạm vi bảo hộ bản quyền số không chỉ giới hạn ở việc bảo vệ quyền lợi của tác giả như trong xuất bản truyền thống, mà còn cần xem xét lợi ích của các nhà cung cấp nội dung và dịch vụ mạng internet. Chỉ có như vậy, mối quan hệ giữa tác giả, người truyền bá và người sử dụng tác phẩm mới thực sự được cân bằng.
Nội dung quyền thay đổi:
- Quyền đứng tên thay đổi
Theo quy định của pháp luật sở hữu trí tuệ tác giả có quyền đứng tên tác phẩm hoặc không, có thể sử dụng tên thật hoặc bút danh. Trong bảo hộ bản quyền truyền thống, quyền đứng tên và tư cách của tác giả dễ phân biệt. Tuy nhiên, trong môi trường internet, tính nặc danh làm phức tạp việc xác định tư cách tác giả và quyền đứng tên. Điều này khiến tác giả phải chứng minh quyền sở hữu tác phẩm. Ngoài ra, kỹ thuật truyền thông số cho phép chỉnh sửa tác phẩm mà không để lại dấu vết, làm tăng độ khó trong việc xác định tác giả thực sự và đánh giá tính xác thực của tác phẩm, từ đó đặt ra thách thức cho bảo hộ bản quyền.
- Quyền sao chép tác phẩm
Quyền sao chép trong bảo hộ bản quyền truyền thống chỉ bao gồm quyền nhân bản tác phẩm thành nhiều bản thông qua các phương thức như in, copy, ghi âm, ghi hình và scan. Những phương thức này không bao gồm sao chép tác phẩm trong môi trường internet. Quyền sao chép đối với các tác phẩm số hóa đã có sự thay đổi quan trọng, với hai vấn đề cần xem xét: Việc “số hóa” tác phẩm có được coi là hành vi sao chép hay không? Và các bản sao tạm thời hình thành trong quá trình truyền bá tác phẩm trên mạng internet có thuộc quyền sao chép không?
Trên đây là bài viết “Bản quyền số trong môi trường số hóa” mà VCD gửi đến bạn. Chúng tôi hi vọng bài viết này có ích với các bạn.
Trân trọng,
