Nhắn tin vào thời đại số hiện nay đôi khi còn phổ biến hơn gọi điện thoại, ngoài nhắn tin thông thường, người nhắn thường gửi kèm thêm các biểu tượng cảm xúc (emoji) hoặc các nhãn dán (sticker) khi nhắn tin với người thân hoặc bạn bè. Đôi khi ngôn từ và các nhãn dán không thể lột tả được hết nội tâm mà người nhắn muốn gửi gắm, thì “meme” được ra đời. Meme có thể được người sử dụng tạo ra từ chính hình ảnh tự chụp hoặc sử dụng hình ảnh trên mạng hoặc ảnh của người khác, vậy trường hợp sử dụng ảnh lấy từ nguồn khác để làm meme có bị coi là xâm phạm bản quyền không, mời bạn đọc theo dõi bài viết sau của VCD để biết thêm thông tin chi tiết.
1. Meme – Thuật ngữ mới của giới trẻ
“Meme” là một thuật ngữ rộng, bao gồm bất kỳ hình ảnh, video, văn bản hoặc nội dung trực tuyến nào, chúng thường hài hước và nhẹ nhàng nên thường được chia sẻ rất nhiều trên các trang mạng xã hội. Meme còn là những câu đùa được xây dựng dựa trên sự châm biếm, trào phúng hoặc chế nhạo và thường sử dụng các hình ảnh hoặc đoạn video khác nhau (như GIF) từ nhiều phương tiện có sẵn trên internet.
Mặc dù ở trạng thái nào đi nữa thì những meme này vẫn được thể hiện dưới những hình ảnh đáng yêu, dễ thương và không phải là những hình ảnh mang tính chất phản cảm. Do những hình ảnh dễ thương mà những meme này vừa thể hiện được cảm xúc của người gửi vừa thể hiện được tính vui vẻ đặc sắc hơn trong cuộc trò chuyện trao đổi.
Phần lớn các meme trên Internet được lan truyền bởi trẻ vị thành niên và thanh niên. Điều này là do 2 nhóm tuổi này thích truyền đi các thông điệp, đồng thời cũng rất thích thú với tính nghịch ngợm của meme. Tuy vậy, tuổi trung bình của những người tham gia lan truyền meme cũng đã tăng lên, đặc biệt là khi những người dùng độ tuổi U40 phát hiện ra tính hài hước của việc gửi những mẩu meme phổ biến tới bạn bè mình.
2. Quyền sở hữu trí tuệ và meme
Văn hóa meme vẫn còn nằm ngoài vùng phủ sóng trong lĩnh vực bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ ở Việt Nam. Mặc dù vậy, gần giống với tất cả các loại tác phẩm khác, bản quyền sẽ tự động phát sinh khi tạo một meme mới được tạo ra khi nội dung meme là tác phẩm gốc có quyền tác giả, có mức độ sáng tạo tối thiểu và được cố định ở dạng thể hiện hữu hình. Luật bản quyền sẽ trao cho những người sáng tạo ban đầu của meme hoặc chủ sở hữu của các kênh truyền thông dùng meme quyền ưu tiên, họ có quyền độc quyền sao chép, sửa đổi, phân phối, đăng tải và sử dụng meme. Do đó, làm một meme từ ảnh của người khác đôi khi có thể cấu thành hành vi vi phạm bản quyền tại Điều 28 luật SHTT về xâm phạm quyền nhân thân của tác giả “Bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm không cho người khác xuyên tạc; không cho người khác sửa đổi, cắt xén tác phẩm dưới bất kỳ hình thức nào gây phương hại đến danh dự và uy tín của tác giả” khi có hành vi đem tác phẩm gốc sửa đổi, sau đó sử dụng, chia sẻ hay sao chép để đăng lại nhiều lần.
Ngoài ra, các doanh nghiệp hiện nay cũng thường sử dụng meme làm công cụ tiếp thị để thu hút sự chú ý của khách hàng, bắt “trend” với xu hướng của giới trẻ. Khi meme được sử dụng cho mục đích thương mại, chủ sở hữu hợp pháp của meme có thể có được quyền nhãn hiệu.
3. Làm ảnh meme có được coi là xâm phạm bản quyền không?
Nói chung, việc làm và chia sẻ meme trực tuyến là hành động được coi là an toàn và khó có thể bị kiện. Tuy nhiên, khi meme được sử dụng với mục đích thương mại (chẳng hạn như in meme trên quần áo và bán chúng) mà không có sự cho phép hoặc giấy phép của chủ sở hữu hợp pháp, hoạt động đó sẽ bị cho là vi phạm bản quyền. Quy định tại Điều 28 Luật SHTT về xâm phạm quyền tài sản quy định tại Điều 20 của Luật SHTT.
“Phân phối, nhập khẩu để phân phối đến công chúng thông qua bán hoặc hình thức chuyển giao quyền sở hữu khác đối với bản gốc, bản sao tác phẩm dưới dạng hữu hình”
Chung quy lại, nếu bạn đang làm và chia sẻ meme trên phương tiện truyền thông xã hội hoặc các nền tảng khác trên Internet, thì việc vi phạm quyền SHTT không phải là điều đáng lo ngại. Nhưng bất kỳ hành vi kiếm tiền từ meme do người khác sở hữu đều có thể khiến chủ sở hữu quyền tác giả hoặc chủ sở hữu nhãn hiệu thực thi hành động pháp lý. Do đó, điều đầu tiên cần phải cân nhắc chính là việc xác minh quyền sở hữu và quyền sở hữu trí tuệ, chẳng hạn như các thỏa thuận cấp phép khi lựa chọn nội dung không nguyên bản được sử dụng cho mục đích thương mại, quảng cáo hoặc làm tác phẩm phái sinh.
Trên đây là bài viết “Làm ảnh meme có được coi là xâm phạm bản quyền không?”. Chúng tôi hy vọng bài viết này có ích với các bạn.
Trân trọng,
