Quay video múa rối đăng lên mạng xã hội có vi phạm bản quyền không?

Múa rối là loại hình nghệ thuật truyền thống mang đậm bản sắc Việt Nam, thường được khán giả ghi lại và chia sẻ trên mạng xã hội. Thế nhưng, không phải ai cũng biết rằng việc quay video múa rối và đăng tải công khai có thể liên quan đến quyền tác giả và bản quyền biểu diễn. Cùng VCD tìm hiểu chi tiết để tránh vô tình vi phạm pháp luật.

Video múa rối là gì?

Múa rối là một loại hình nghệ thuật sân khấu truyền thống, trong đó các nghệ nhân điều khiển những con rối bằng dây, gậy hoặc tay để tái hiện các câu chuyện dân gian, tích cổ hoặc nội dung mang tính giáo dục, giải trí. Ở Việt Nam, múa rối nước là đặc trưng nổi bật, mang đậm dấu ấn văn hóa dân tộc và được nhiều du khách trong và ngoài nước yêu thích.

Video múa rối là bản ghi hình (hoặc phát trực tiếp) buổi biểu diễn múa rối, có thể được quay bởi:

• Chính đơn vị tổ chức, nhà hát, đoàn nghệ thuật;
  
  
• Hoặc khán giả sử dụng điện thoại, máy quay để ghi lại và chia sẻ lên mạng xã hội.

Về bản chất, video múa rối có thể chứa nhiều yếu tố sáng tạo: Nội dung kịch bản, lời thoại, âm nhạc, bối cảnh, đạo cụ và phần thể hiện của người biểu diễn. Vì vậy, việc quay và đăng tải video này liên quan trực tiếp đến quyền tác giả và quyền liên quan của nhiều cá nhân, tổ chức.

Quay video múa rối đăng mạng xã hội có vi phạm bản quyền không?

Việc ghi hình và đăng tải các buổi biểu diễn múa rối lên mạng xã hội tưởng chừng chỉ là hành động chia sẻ văn hóa, góp phần quảng bá nghệ thuật dân gian Việt Nam đến với đông đảo khán giả. Tuy nhiên, trên thực tế, hành động này lại tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý nếu không được sự cho phép của tác giả, nghệ sĩ biểu diễn hoặc đơn vị tổ chức. Bởi lẽ, mỗi buổi múa rối đều là một tác phẩm sân khấu được bảo hộ quyền tác giả, và việc sử dụng, phát tán trái phép có thể bị coi là xâm phạm quyền tác giả và quyền liên quan theo quy định pháp luật hiện hành.

2.1. Múa rối là tác phẩm được bảo hộ

Theo Điều 14 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2022, các loại hình tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả bao gồm: “Tác phẩm sân khấu, bao gồm kịch, chèo, tuồng, cải lương, múa rối và các hình thức nghệ thuật biểu diễn khác.”

Như vậy, múa rối được pháp luật bảo hộ như một tác phẩm sân khấu. Quyền tác giả phát sinh ngay từ khi tác phẩm được sáng tạo và thể hiện dưới hình thức vật chất nhất định (Ví dụ: kịch bản, đạo cụ, dàn dựng, âm nhạc…). Tức là, dù chưa đăng ký tại Cục Bản quyền, tác phẩm múa rối vẫn được bảo vệ theo luật.

2.2. Quyền hạn đối với tác phẩm múa rối

Một video ghi lại buổi biểu diễn múa rối không chỉ là bản sao chép tác phẩm, mà còn chứa quyền của người biểu diễn và tổ chức ghi hình. Cụ thể:

• Quyền của tác giả / chủ sở hữu tác phẩm: Bao gồm kịch bản, lời thoại, âm nhạc, đạo cụ, bố cục sân khấu.
  
  
• Quyền của người biểu diễn: Được quy định tại Điều 29 Luật Sở hữu trí tuệ 2022, bao gồm quyền nhân thân (được nêu tên, bảo vệ hình ảnh biểu diễn) và quyền tài sản (cho phép ghi hình, phát sóng).
  
  
• Quyền của nhà sản xuất bản ghi hình: Nếu có tổ chức hoặc cá nhân đầu tư ghi hình buổi diễn, họ cũng nắm quyền liên quan đến sản phẩm video.

Điều đó có nghĩa là bất kỳ ai muốn quay video múa rối đăng lên mạng xã hội đều phải được sự đồng ý của các chủ thể quyền nêu trên. Nếu không tùy theo mức độ vi phạm, hành vi xâm phạm bản quyền có thể bị xử lý hành chính, dân sự hoặc hình sự.

• Theo Nghị định 28/2017/NĐ-CP, người vi phạm bản quyền có thể bị phạt tiền đến 250 triệu đồng đối với tổ chức, và 125 triệu đồng đối với cá nhân.
  
  
• Ngoài ra, chủ sở hữu quyền tác giả có quyền yêu cầu: Gỡ bỏ video vi phạm; Xin lỗi, cải chính công khai; Bồi thường thiệt hại.
  
  
• Nếu hành vi mang tính thương mại hóa nghiêm trọng, có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 225 Bộ luật Hình sự 2017.

3. Trường hợp được phép quay và chia sẻ video múa rối

Pháp luật cho phép sử dụng tác phẩm đã công bố trong một số trường hợp ngoại lệ mà không cần xin phép, không phải trả tiền nhuận bút (Điều 25 Luật Sở hữu trí tuệ 2022), chẳng hạn như:

• Sử dụng vì mục đích minh họa, giảng dạy, nghiên cứu;
• Trích dẫn hợp lý cho mục đích bình luận, phê bình, giới thiệu;
  
  
• Dẫn nguồn không nhằm mục đích thương mại.
  
  

Ví dụ: Bạn quay một đoạn ngắn (10 – 20 giây) của buổi diễn múa rối để giới thiệu nghệ thuật truyền thống, bình luận hoặc review, và có ghi rõ nguồn gốc, tác giả thì không bị coi là vi phạm. Nhưng nếu bạn đăng toàn bộ vở diễn hoặc dùng để kiếm tiền từ nền tảng, đó là hành vi xâm phạm quyền tác giả.

Trên đây là chia sẻ của VCD về chủ đề “Quay video múa rối đăng lên mạng xã hội có vi phạm bản quyền không?”. Hy vọng bạn đã hiểu rõ hơn về quy định pháp lý và ý nghĩa của việc tôn trọng bản quyền, từ đó góp phần gìn giữ và lan tỏa giá trị nghệ thuật truyền thống Việt Nam.

Trân trọng,

Câu hỏi thường gặp