Quy định về bản quyền mô hình kiến trúc 3D

Mô hình kiến trúc 3D ngày càng phổ biến trong lĩnh vực thiết kế – xây dựng, trở thành tài sản sáng tạo quan trọng của kiến trúc sư, công ty xây dựng và đơn vị thiết kế. Tuy nhiên, việc sao chép trái phép mô hình 3D cũng diễn ra ngày càng nhiều, gây thiệt hại lớn về kinh tế và uy tín cho chủ sở hữu. Vì vậy, nắm rõ quy định pháp luật về bản quyền mô hình kiến trúc 3D, quyền lợi được bảo hộ và các chế tài xử phạt là điều cần thiết để mỗi tổ chức, cá nhân bảo vệ hiệu quả sản phẩm trí tuệ của mình.

Mô hình kiến trúc 3D là gì?

Mô hình kiến trúc 3D (3D architectural model) là sản phẩm được tạo dựng bằng các phần mềm thiết kế chuyên nghiệp như SketchUp, 3ds Max, Revit, Lumion, Blender, Rhino… nhằm tái hiện không gian kiến trúc và công trình ở dạng trực quan, sinh động và chân thực nhất. Thông qua mô hình này, người xem có thể hình dung chính xác về cấu trúc tổng thể, chi tiết thiết kế và phong cách của dự án trước khi bước vào thi công thực tế.

Một mô hình 3D thường mô phỏng:

• Không gian kiến trúc tổng thể: hình khối, bố cục, tỷ lệ, các khu chức năng trong công trình.
  
  
• Kết cấu và cấu trúc công trình: trần, sàn, tường, hệ cột, cầu thang, hệ thống chiếu sáng, kỹ thuật.
  
  
• Thiết kế nội thất – ngoại thất: đồ nội thất, chất liệu, ánh sáng, màu sắc, cảnh quan ngoại thất.
  
  
• Mặt bằng, phối cảnh và cảnh quan xung quanh: sân vườn, đường nội bộ, cây xanh, hệ cảnh quan đô thị.

Mô hình kiến trúc 3D có thể được thể hiện dưới nhiều định dạng khác nhau, tùy nhu cầu sử dụng:

• File mô hình gốc: SKP, MAX, OBJ, FBX, RVT, BLEND…
  
  
• Hình ảnh render tĩnh: phối cảnh nội thất, ngoại thất độ phân giải cao.
  
  
• Video – animation walkthrough: video tham quan không gian ảo.
  
  
• Mô hình in 3D: phục vụ trưng bày, trình bày dự án.
  

Không chỉ đơn thuần là hình ảnh minh họa, mô hình 3D còn thể hiện trí tuệ sáng tạo, tư duy thiết kế, kỹ thuật dựng hình và phong cách nghệ thuật của tác giả. Vì vậy, chúng được xem là tài sản trí tuệ có giá trị, cần được bảo vệ khỏi hành vi sao chép và sử dụng trái phép.

Mô hình kiến trúc 3D có được bảo hộ bản quyền không?

Theo Điểm g, Khoản 1, Điều 14 Luật Sở hữu trí tuệ 2022, tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả bao gồm: “Tác phẩm kiến trúc; bản họa đồ, bản vẽ, kế hoạch, sơ đồ, bản thiết kế công trình, mô hình công trình.”

Như vậy, mô hình kiến trúc 3D được coi là một dạng tác phẩm kiến trúc và được pháp luật bảo hộ quyền tác giả.

Điều kiện để mô hình 3D được bảo hộ:

• Do chính tác giả tạo ra
  
• Có tính sáng tạo nhất định
  
• Được thể hiện dưới dạng vật chất cụ thể (file 3D, bản in, ảnh render…)

Ngoài ra quyền tác giả được bảo hộ tự động, không phụ thuộc đăng ký. Tuy nhiên, đăng ký quyền tác giả cho mô hình 3D giúp bạn có bằng chứng mạnh nhất khi xảy ra tranh chấp

Những mô hình 3D không được bảo hộ theo Điều 15 Luật Sở hữu trí tuệ 2022:

• Mô hình sao chép từ bản gốc của người khác
  
  
• Mô hình dựng lại dựa trên sản phẩm đã công bố mà không có yếu tố sáng tạo mới
  
  
• Mô hình bị AI tái tạo nhưng trùng lặp quá mức với mô hình có bản quyền

Quyền tác giả đối với mô hình kiến trúc 3D bao gồm gì?

Theo Điều 18 – 19 – 20 Luật Sở hữu trí tuệ 2022, chủ sở hữu mô hình 3D có cả quyền nhân thân và tài sản.

Quyền nhân thân:

• Quyền đặt tên mô hình
  
  
• Quyền đứng tên khi công bố, sử dụng
  
  
• Quyền công bố hoặc cho phép công bố
  
  
• Quyền bảo vệ sự toàn vẹn của mô hình, không cho phép sửa chữa, cắt ghép trái phép
  
  

Quyền nhân thân gắn liền với tác giả và không thể chuyển nhượng (trừ quyền công bố tác phẩm).

Quyền tài sản:

Chủ sở hữu mô hình kiến trúc 3D được độc quyền:

• Sao chép mô hình
  
  
• Phân phối, truyền đạt đến công chúng
  
  
• Cho thuê hoặc cấp phép sử dụng
  
  
• Làm bản phái sinh
  
  
• Kinh doanh hoặc sử dụng mô hình trong hợp đồng thương mại
  
  

Bất kỳ tổ chức, cá nhân nào sử dụng mô hình mà không xin phép đều bị xem là vi phạm.

Những hành vi và mức phạt vi phạm bản quyền mô hình kiến trúc 3D

Theo Nghị định 17/2023/NĐ-CP, việc sử dụng trái phép mô hình kiến trúc 3D có thể bị xử phạt nặng.

Dưới đây là các hành vi vi phạm phổ biến nhất:

• Sao chép mô hình 3D mà không xin phép: Sao chép file gốc hoặc dựng lại mô hình giống 70 – 90% đều là hành vi xâm phạm. Mức phạt hành chính 10 – 30 triệu đồng (Điều 19 Nghị định 17/2023).

• Dùng mô hình 3D của người khác để thi công hoặc gửi hồ sơ thầu. Nhiều đơn vị sử dụng mô hình demo từ kiến trúc sư để mang đi thi công hoặc nộp thầu. Mức phạt 30 – 40 triệu đồng nếu sử dụng trái phép để công bố, phân phối, quảng cáo (Điều 20 Luật Sở hữu trí tuệ).

• Chỉnh sửa mô hình 3D không xin phép: Bao gồm chèn logo, thay màu sắc, gắn vào dự án khác. Mức phạt 40 – 60 triệu đồng vì xâm phạm quyền nhân thân (Điều 21 Luật Sở hữu trí tuệ).

• Sử dụng mô hình 3D tải từ thư viện miễn phí nhưng không tuân thủ giấy phép. Nhiều mô hình miễn phí có giấy phép chỉ dùng cho mục đích cá nhân, không thương mại, phải dẫn nguồn. Không tuân thủ vẫn được xem là vi phạm quyền tác giả. Mức phạt 10 – 30 triệu đồng tùy hành vi.

• Bồi thường thiệt hại dân sự: Ngoài phạt hành chính, người vi phạm còn phải bồi thường theo Điều 204 – 205 Luật Sở hữu trí tuệ: Thiệt hại vật chất (doanh thu bị mất), thiệt hại tinh thần, lợi nhuận mà bên vi phạm thu được. Mức bồi thường có thể lên đến hàng trăm triệu đồng, đặc biệt với mô hình kiến trúc dự án bất động sản.

Trên đây là chia sẻ của VCD về “Quy định về bản quyền mô hình kiến trúc 3D”. Nếu bạn cần tư vấn chi tiết hơn về hồ sơ, thủ tục và quy trình đăng ký bản quyền mô hình kiến trúc 3D, VCD luôn sẵn sàng hỗ trợ để giúp bạn bảo vệ sản phẩm sáng tạo một cách nhanh chóng và hiệu quả nhất.

Trân trọng,

Câu hỏi thường găp