Trong hệ thống pháp luật về sở hữu trí tuệ, quyền nhân thân của tác giả luôn được coi là nền tảng để xác định và bảo vệ vị thế của tác giả đối với tác phẩm do mình sáng tạo ra. Một trong những quyền nhân thân quan trọng nhất là quyền được đứng tên thật hoặc bút danh trên tác phẩm. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là liệu tác giả có thể từ bỏ quyền đứng tên của mình trên tác phẩm hay không? Bài viết của VCD dưới đây sẽ giúp bạn.
1. Quyền đứng tên trên tác phẩm là gì?
Quyền đứng tên trên tác phẩm, hay còn gọi là quyền được “ghi tên thật hoặc bút danh trên tác phẩm; được nêu tên thật hoặc bút danh khi tác phẩm được công bố, sử dụng” là một trong những quyền nhân thân quan trọng được ghi nhận trong Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành. Đây là quyền giúp tác giả khẳng định tư cách, dấu ấn sáng tạo và sự gắn bó của mình đối với tác phẩm. Trong hệ thống pháp luật về quyền tác giả, quyền đứng tên có ý nghĩa đặc biệt bởi nó không chỉ bảo vệ lợi ích cá nhân của tác giả mà còn góp phần bảo đảm sự minh bạch trong đời sống sáng tạo và sử dụng tác phẩm.
Về bản chất, quyền đứng tên là một quyền nhân thân, tức gắn chặt với bản thân tác giả và không thể tách rời. Khác với các quyền tài sản (như quyền làm tác phẩm phái sinh, quyền sao chép, quyền phân phối), vốn có thể chuyển nhượng hoặc khai thác thương mại, quyền đứng tên lại mang tính chất tuyệt đối và bất khả chuyển giao. Điều này đồng nghĩa rằng, tác giả không thể bán, chuyển nhượng hoặc từ bỏ quyền đứng tên cho bất kỳ tổ chức, cá nhân nào khác. Pháp luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam quy định bảo hộ quyền nhân thân theo khoản 1 Điều 27 là vô thời hạn kể cả khi tác giả đã qua đời thì tên của họ vẫn phải được tôn trọng và ghi nhận khi tác phẩm được khai thác, sử dụng.
2. Tác giả được từ bỏ quyền đứng tên trên tác phẩm hay không?
Quyền tác giả được hiểu là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm do chính mình sáng tạo ra hoặc sở hữu hợp pháp. Đây là một trong những chế định quan trọng của pháp luật sở hữu trí tuệ, nhằm bảo vệ thành quả lao động sáng tạo của tác giả và bảo đảm quyền lợi chính đáng của họ trong quá trình khai thác, sử dụng tác phẩm.
Theo quy định tại Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam, quyền tác giả phát sinh một cách tự động kể từ thời điểm tác phẩm được sáng tạo và được thể hiện dưới một hình thức vật chất nhất định. Điều này có nghĩa là, ngay khi tác phẩm được biểu đạt dưới dạng chữ viết, âm thanh, hình ảnh, bản vẽ, bản nhạc, kịch bản… thì quyền tác giả đã được pháp luật công nhận và bảo hộ, mà không phụ thuộc vào việc tác phẩm đó có được đăng ký hay không. Đây là một điểm khác biệt căn bản giữa quyền tác giả và nhiều loại quyền sở hữu trí tuệ khác, như quyền sở hữu công nghiệp, vốn thường gắn liền với thủ tục đăng ký để xác lập quyền.
Theo quy định tại Điều 19 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005, sửa đổi, bổ sung năm 2009 và 2022, quyền đứng tên trên tác phẩm là một trong những quyền nhân thân cơ bản của tác giả. Điểm đặc biệt của quyền này là tính chất “không thể chuyển nhượng, không thể từ bỏ”. Khác với quyền tài sản, vốn có thể chuyển nhượng, chuyển giao hoặc khai thác theo thỏa thuận hợp đồng, quyền nhân thân bao gồm quyền đứng tên nó gắn liền chặt chẽ với bản thân tác giả và không thể tách rời. Điều này có nghĩa là, ngay cả trong trường hợp tác giả đã chuyển nhượng toàn bộ quyền tài sản cho cá nhân, tổ chức khác thì họ vẫn mặc nhiên giữ quyền yêu cầu được ghi tên trên tác phẩm và pháp luật vẫn bảo hộ quyền này.
Trong thực tiễn, có không ít trường hợp các bên ký kết hợp đồng và thỏa thuận rằng tác giả sẽ “từ bỏ” quyền đứng tên, hoặc đồng ý để tác phẩm chỉ đứng tên tổ chức, chủ sở hữu quyền tác giả. Tuy nhiên, các thỏa thuận này về bản chất không có giá trị pháp lý. Lý do là bởi Luật Sở hữu trí tuệ quy định quyền đứng tên là quyền nhân thân bất khả xâm phạm, không phụ thuộc vào sự định đoạt của các bên. Do vậy, dù có tồn tại thỏa thuận bằng văn bản rằng tác giả từ bỏ quyền đứng tên, thì thỏa thuận đó vẫn không được pháp luật thừa nhận, và tác giả vẫn có thể yêu cầu được công nhận tên mình trên tác phẩm bất cứ lúc nào.
Tuy nhiên, cũng cần phân biệt rõ ràng giữa việc “từ bỏ quyền” và “không thực hiện quyền”. Trong nhiều trường hợp, tác giả có thể lựa chọn sử dụng bút danh thay cho tên thật, hoặc đồng ý để tác phẩm được công bố mà không nêu tên mình. Đây không phải là hành vi từ bỏ quyền, mà chỉ là cách thức tác giả thực hiện quyền theo ý chí tự nguyện. Quyền đứng tên vẫn tồn tại và pháp luật vẫn bảo vệ. Nếu sau này tác giả yêu cầu được công bố hoặc sử dụng tác phẩm kèm theo tên thật hoặc bút danh của mình, chủ sở hữu quyền tác giả cũng phải tôn trọng và thực hiện.
Từ những phân tích trên, có thể khẳng định rằng: tác giả không thể từ bỏ quyền đứng tên trên tác phẩm. Đây là quyền nhân thân đặc thù, được pháp luật bảo hộ tuyệt đối nhằm đảm bảo sự gắn kết giữa tác giả và tác phẩm, đồng thời tôn trọng giá trị tinh thần, uy tín của người sáng tạo. Mọi thỏa thuận trái với nguyên tắc này đều không có giá trị và không được pháp luật công nhận.
Trên đây là bài viết “Tác giả được từ bỏ quyền đứng tên trên tác phẩm hay không?” mà VCD gửi đến bạn. Chúng tôi hi vọng bài viết này có ích với các bạn.
Trân trọng,