Trong quá trình sáng tạo và khai thác tác phẩm, không phải lúc nào tác giả hoặc doanh nghiệp cũng kịp thời hoàn thiện thủ tục đăng ký bản quyền trước khi đưa tác phẩm ra thị trường. Nhiều sản phẩm trí tuệ được chia sẻ rộng rãi, được khai thác thương mại hoặc công bố công khai nhưng vẫn chưa có Giấy chứng nhận đăng ký quyền tác giả. Điều này khiến không ít người băn khoăn rằng: nếu xảy ra tranh chấp, liệu tác phẩm chưa đăng ký có được pháp luật bảo vệ hay không? Đây là vấn đề quen thuộc nhưng lại dễ gây hiểu lầm, đặc biệt khi nhiều người cho rằng “không đăng ký thì không được bảo hộ”. Bài viết “Tác phẩm chưa đăng ký bản quyền có được bảo hộ khi xảy ra tranh chấp không?” của VCD dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn.
Tác phẩm chưa đăng ký bản quyền là như thế nào?
Tác phẩm chưa đăng ký bản quyền là những tác phẩm mà tác giả hoặc chủ sở hữu chưa nộp hồ sơ đăng ký tại Cục Bản quyền tác giả và do đó chưa được cấp Giấy chứng nhận đăng ký quyền tác giả. Tuy không đăng ký, nhưng nếu tác phẩm đã được sáng tạo và thể hiện dưới hình thức vật chất nhất định như bản thảo viết tay, bản ghi âm, bản thiết kế, bản nhạc, hình ảnh hoặc file điện tử thì vẫn được coi là tác phẩm theo quy định của pháp luật.
Căn cứ Khoản 1 Điều 6 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi, bổ sung 2022), quyền tác giả phát sinh tự động kể từ thời điểm tác phẩm được “thể hiện dưới dạng vật chất nhất định”, không phụ thuộc vào thủ tục đăng ký. Như vậy, việc chưa đăng ký bản quyền không làm tác phẩm mất đi sự bảo hộ theo pháp luật Việt Nam.
Như vậy, “chưa đăng ký” không phải là “không được bảo hộ”. Điều quan trọng là tác phẩm phải tồn tại dưới dạng có thể chứng minh được và có dấu ấn sáng tạo mang tính độc lập của tác giả.
Điều kiện để tác phẩm được bảo hộ
Một tác phẩm dù chưa đăng ký vẫn được bảo hộ nếu đáp ứng các điều kiện theo Điều 14 và Điều 15 Luật Sở hữu trí tuệ. Trước hết, tác phẩm phải do tác giả trực tiếp sáng tạo, không sao chép từ tác phẩm của người khác. Tác phẩm cũng phải được thể hiện dưới hình thức cụ thể, nghĩa là có thể nhận biết, sao chép hoặc lưu trữ được bằng một phương tiện nào đó; ý tưởng thuần túy chưa được thể hiện không được bảo hộ.
Ngoài ra, tác phẩm phải thuộc nhóm các đối tượng được pháp luật bảo hộ như tác phẩm văn học, âm nhạc, nghệ thuật, nhiếp ảnh, kiến trúc, mỹ thuật ứng dụng, chương trình máy tính… Đồng thời, tác phẩm không được rơi vào trường hợp loại trừ theo Điều 15, chẳng hạn như tin tức thời sự đơn thuần hoặc văn bản quy phạm pháp luật. Chỉ khi đáp ứng đủ các điều kiện này, tác phẩm mới được coi là có giá trị bảo hộ, dù chưa được đăng ký.
Tác phẩm chưa đăng ký bản quyền có được bảo hộ khi xảy ra tranh chấp không?
Khi phát sinh tranh chấp, tác phẩm chưa đăng ký vẫn được pháp luật bảo vệ đầy đủ theo Điều 198 Luật SHTT, bao gồm quyền yêu cầu chấm dứt hành vi xâm phạm, quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại, quyền yêu cầu cơ quan nhà nước xử lý vi phạm. Tuy nhiên, điểm khác biệt lớn nhất so với tác phẩm đã đăng ký nằm ở gánh nặng chứng minh.
Do không có Giấy chứng nhận đăng ký quyền tác giả – vốn được xem là chứng cứ hợp pháp theo Điều 49 Luật SHTT, tác giả phải tự mình đưa ra các căn cứ chứng minh quyền tác giả và thời điểm sáng tạo. Chứng cứ có thể bao gồm bản thảo gốc, file thiết kế gốc, lịch sử chỉnh sửa, email trao đổi, bản ghi âm, bản phác thảo hoặc các bằng chứng kỹ thuật số chứng minh thời điểm hình thành. Việc đánh giá chứng cứ thuộc thẩm quyền của Tòa án theo Điều 95 và 96 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015.
Trong thực tế, khi hai bên tranh chấp đều khẳng định là tác giả, bên nào chứng minh được thời điểm tạo ra tác phẩm trước đó sẽ có lợi thế hơn. Trường hợp một bên đã đăng ký trước, họ sẽ có ưu thế rất lớn vì Giấy chứng nhận được xem là chứng cứ mạnh mẽ xác nhận quyền sở hữu. Khi đó, bên chưa đăng ký phải nỗ lực chứng minh rằng mình sáng tạo trước hoặc chứng minh việc đăng ký của bên kia là không trung thực—đây là điều thường rất khó khăn.
Như vậy, tác phẩm chưa đăng ký bản quyền vẫn được bảo hộ khi xảy ra tranh chấp, miễn là đáp ứng điều kiện bảo hộ theo Luật SHTT. Tuy nhiên, việc không đăng ký khiến quá trình chứng minh quyền trở nên phức tạp, tiềm ẩn nhiều rủi ro và có thể gây bất lợi cho tác giả hoặc chủ sở hữu khi tranh chấp xảy ra. Vì thế, thủ tục đăng ký quyền tác giả vẫn là biện pháp giảm thiểu rủi ro pháp lý, tạo căn cứ xác lập quyền vững chắc và đảm bảo khả năng bảo vệ quyền nhanh chóng, hiệu quả.
Trên đây là bài viết “Tác phẩm chưa đăng ký bản quyền có được bảo hộ khi xảy ra tranh chấp không?” mà VCD gửi đến bạn. Chúng tôi hi vọng bài viết này có ích với các bạn.
Trân trọng,
Câu hỏi thường gặp
Có. Theo Điều 6 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi 2022), quyền tác giả phát sinh tự động ngay khi tác phẩm được thể hiện dưới hình thức vật chất nhất định, không phụ thuộc vào việc đăng ký hay công bố. Do đó, khi xảy ra tranh chấp, tác phẩm chưa đăng ký vẫn được pháp luật bảo hộ đầy đủ, miễn là tác giả hoặc chủ sở hữu có thể chứng minh được quá trình sáng tạo và thời điểm hình thành tác phẩm.
Trong trường hợp không có Giấy chứng nhận, tác giả phải tự chứng minh quyền sở hữu tác phẩm. Các chứng cứ có thể gồm: bản thảo gốc, file thiết kế hoặc bản ghi âm, dữ liệu thời gian tạo tác phẩm (metadata), email trao đổi, nhân chứng hoặc các tài liệu liên quan khác. Theo Điều 198 Luật SHTT, việc chứng minh này là bắt buộc và giúp Tòa án xác định quyền của tác giả, mặc dù việc không có giấy chứng nhận sẽ khiến quá trình bảo vệ quyền khó khăn hơn và mất nhiều thời gian hơn.