Tên nhân vật có được bảo hộ bản quyền không?

Tên nhân vật trong truyện tranh, phim ảnh, game hay mascot thương hiệu không chỉ là yếu tố nhận diện mà còn là tài sản trí tuệ có giá trị lớn. Chính vì vậy, rất nhiều người thắc mắc: Tên nhân vật có được bảo hộ bản quyền hay không? Bài viết “Tên nhân vật có được bảo hộ bản quyền không?” dưới đây VCD sẽ giúp bạn hiểu đầy đủ và chính xác nhất để tránh rủi ro pháp lý, đồng thời biết cách khai thác nhân vật đúng quy định.

Tên nhân vật có được bảo hộ bản quyền không?

Theo Luật Sở hữu trí tuệ 2022, tên nhân vật hoàn toàn có thể được bảo hộ bản quyền, nhưng không phải mọi tên nhân vật đều mặc nhiên được bảo hộ.

Khi nào tên nhân vật được bảo hộ?

Tên nhân vật được xem là một phần của tác phẩm (tác phẩm văn học, truyện tranh, phim, kịch bản…) và được bảo hộ khi đáp ứng hai yếu tố:

• Yếu tố 1 – Có tính sáng tạo: Tên nhân vật cần mang tính độc đáo, không trùng lặp, không phải từ ngữ mang tính mô tả thông thường. Ví dụ: “Doraemon”, “Tôn Ngộ Không”, “Harry Potter” → được bảo hộ. “Cậu bé”, “Công chúa”, “Người anh hùng” → không được bảo hộ.

• Yếu tố 2 – Gắn liền với tác phẩm cụ thể: Tên nhân vật phải gắn liền với tác phẩm cụ thể. Tác phẩm, bao gồm cả nhân vật và các yếu tố tạo hình, được bảo hộ từ khi hình thành dưới dạng vật chất nhất định (Điều 6 Luật Sở hữu trí tuệ 2022). Nghĩa là tên nhân vật phải xuất hiện trong một tác phẩm hoàn chỉnh, chứ không phải một ý tưởng sơ sài.

Các trường hợp tên nhân vật không được bảo hộ

Một số trường hợp tên nhân vật không đủ điều kiện được bảo hộ:

• Tên quá đơn giản hoặc phổ thông (“Mèo Đen”, “Cô Bé Nhỏ”)
  
  
• Tên mô tả đặc điểm (“Ông Lùn”, “Cô Dài Chân”)
  
  
• Tên trùng với nhiều nhân vật đã tồn tại trước đó
  
  
• Tên chỉ là ý tưởng chưa xuất hiện trong tác phẩm

Vì sao tên nhân vật cần được bảo hộ?

Tên nhân vật là một phần quan trọng của tác phẩm và cũng là tài sản trí tuệ có giá trị. Việc bảo hộ giúp:

• Ngăn chặn sao chép trái phép: Khi nhân vật nổi tiếng, tên của họ rất dễ bị sử dụng để viết truyện, in lên sản phẩm, quảng cáo hay kinh doanh mà không xin phép. Bảo hộ giúp chủ sở hữu dễ dàng xử lý hành vi vi phạm.

• Bảo vệ giá trị sáng tạo của tác giả: Tên nhân vật thể hiện ý tưởng, tính cách và dấu ấn sáng tạo riêng. Bảo hộ giúp đảm bảo quyền tác giả và ngăn người khác chiếm dụng công sức sáng tạo.

• Tránh tranh chấp pháp lý: Khi tên nhân vật được đăng ký, chủ sở hữu có cơ sở pháp lý rõ ràng để chứng minh quyền của mình khi xảy ra xung đột.

• Khai thác thương mại hiệu quả: Tên nhân vật độc quyền có thể dùng để cấp phép, bán bản quyền, sản xuất merchandise hoặc hợp tác thương hiệu, mang lại nguồn thu lớn.

• Tạo lợi thế cạnh tranh: Đặc biệt với mascot thương hiệu, bảo hộ tên nhân vật giúp doanh nghiệp xây dựng nhận diện riêng và tránh bị sao chép trên thị trường.

Mức phạt khi xâm phạm bản quyền tên nhân vật

Theo Nghị định 17/2023/NĐ-CP, mức xử phạt khi vi phạm bản quyền nhân vật, bao gồm tên nhân vật:

Mức phạt hành chính:

• Từ 10 – 30 triệu đồng cho hành vi sao chép, sử dụng trái phép
  
  
• Từ 30 – 70 triệu đồng nếu sử dụng tên nhân vật để kinh doanh, bán hàng

Buộc:

• Thu hồi hàng hóa vi phạm
  
  
• Gỡ bỏ nội dung vi phạm trên website, mạng xã hội
  
  
• Bồi thường thiệt hại dân sự theo Điều 204 – 205 Luật Sở hữu trí tuệ 2022 (Tối đa lên đến 500 triệu đồng tùy mức độ thiệt hại)

Những lưu ý quan trọng khi sử dụng tên nhân vật nổi tiếng

Nếu bạn sử dụng tên nhân vật của người khác (Doraemon, Shin, Elsa, Songoku…), cần tránh các hành vi vi phạm sau:

• Dùng tên nhân vật để in lên sản phẩm kinh doanh: Các sản phẩm như áo thun, ly tách, balo, đồ chơi, vở, quà tặng… nếu in tên nhân vật nổi tiếng mà không được cấp phép đều bị xem là hành vi xâm phạm quyền tác giả hoặc nhãn hiệu. Ngay cả khi bạn không dùng hình ảnh, chỉ in tên nhân vật cũng có thể bị xử phạt nếu tên đó đã được bảo hộ.
  
  
• Dùng tên nhân vật trên bao bì để quảng cáo: Nhiều doanh nghiệp nhỏ thường ghi: “Bánh Doraemon”, “Sữa Shin”, “Áo Elsa cao cấp”. Đây đều là hành vi vi phạm vì gây hiểu lầm rằng sản phẩm có liên quan đến chủ sở hữu nhân vật. Việc sử dụng tên nhân vật để quảng cáo sản phẩm mà không có quyền khai thác là bị pháp luật cấm.
  
  
• Dùng tên nhân vật trong video, sách, truyện để thu lợi: Bao gồm sách, truyện, phim phái sinh, video YouTube, TikTok kiếm tiền, game hoặc ứng dụng di động, content quảng cáo, TVC… Nếu dùng tên nhân vật để tạo nội dung phục vụ mục đích thương mại, bạn cần phải có giấy phép khai thác từ chủ sở hữu.
  
  
• Lập fanpage bán hàng dùng tên nhân vật: Dùng tên nhân vật cho mục đích kinh doanh dễ gây nhầm lẫn về nguồn gốc thương hiệu và được coi là xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.
  
  

Trên đây là bài viết Tên nhân vật có được bảo hộ bản quyền không. Hy vọng bạn hiểu rõ hơn quy định pháp luật và sử dụng tên nhân vật đúng cách, từ đó bạn sẽ tránh được các vi phạm bản quyền, bảo vệ được tài sản trí tuệ của mình và khai thác nhân vật một cách an toàn, hợp pháp.

Trân trọng,