Thiết kế trang sức không chỉ là nghệ thuật mà còn là tài sản trí tuệ mang giá trị lớn. Rất nhiều doanh nghiệp, thương hiệu hoặc cá nhân chọn cách thuê nhà thiết kế hoặc đơn vị thiết kế mẫu trang sức thay vì tự sáng tạo. Tuy nhiên, khi thuê người thiết kế, quyền sở hữu bản quyền mẫu trang sức sẽ thuộc về ai người thuê hay người thiết kế? Cùng VCD tìm hiểu cụ thể trong bài viết dưới đây để tránh những rủi ro pháp lý không đáng có.
1. Thiết kế trang sức có được bảo hộ bản quyền không?
Theo Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam, các tác phẩm mỹ thuật ứng dụng – bao gồm thiết kế trang sức, phụ kiện, sản phẩm thủ công mỹ nghệ – đều thuộc đối tượng được bảo hộ quyền tác giả nếu đáp ứng hai điều kiện:
- Có tính sáng tạo và dấu ấn riêng biệt, không sao chép từ tác phẩm khác.
- Được thể hiện dưới hình thức vật chất cụ thể, chẳng hạn như bản vẽ, mô hình 3D, mẫu thiết kế CAD hoặc sản phẩm mẫu hoàn thiện.
Như vậy, mỗi bản phác thảo, bản vẽ thiết kế hoặc mẫu thử trang sức đều được coi là tác phẩm sáng tạo, và người tạo ra nó sẽ được công nhận là tác giả theo mặc định của pháp luật, trừ khi có thỏa thuận khác về quyền sở hữu.
2. Thuê người thiết kế mẫu trang sức thì quyền sở hữu bản quyền thuộc về ai?
Đây là điểm thường gây nhầm lẫn giữa “quyền tác giả” và “quyền sở hữu tác phẩm”. Khi bạn thuê người khác thiết kế trang sức, cần hiểu rõ rằng: Người trực tiếp sáng tạo mẫu thiết kế (người thiết kế) vẫn được pháp luật công nhận là tác giả của tác phẩm. Tuy nhiên, quyền sở hữu bản quyền, tức là quyền sử dụng, khai thác, phân phối hoặc chuyển nhượng mẫu thiết kế sẽ thuộc về bên thuê, nếu giữa hai bên có hợp đồng thuê sáng tạo tác phẩm và trong đó quy định rõ việc chuyển giao quyền sở hữu.
Điều này được quy định cụ thể tại Điều 41, Luật Sở hữu trí tuệ 2022: “Tổ chức, cá nhân được chuyển giao một, một số hoặc toàn bộ quyền theo thỏa thuận trong hợp đồng là chủ sở hữu quyền tác giả.”
Nếu bạn thuê một nhà thiết kế tạo mẫu trang sức, bạn (bên thuê) sẽ là chủ sở hữu bản quyền của mẫu đó nếu có hợp đồng bằng văn bản, nêu rõ rằng toàn bộ quyền sở hữu tác phẩm (bao gồm quyền sao chép, sản xuất, phân phối) được chuyển giao cho bạn sau khi hoàn thành.
Ngược lại, nếu không có hợp đồng rõ ràng, mặc định người thiết kế vẫn giữ quyền tác giả và quyền sở hữu, còn bạn chỉ có quyền sử dụng mẫu trong phạm vi đã thỏa thuận miệng hoặc thanh toán phí, điều này dễ dẫn đến tranh chấp sau này.
3. Những rủi ro nếu không quy định rõ quyền sở hữu trong hợp đồng thiết kế
Trong thực tế, rất nhiều doanh nghiệp nhỏ, xưởng chế tác hoặc cá nhân khởi nghiệp trong ngành trang sức bỏ qua yếu tố pháp lý này. Hệ quả có thể khi không quy định rõ quyền sở hữu trong hợp đồng thiết kế là:
- Nhà thiết kế giữ quyền công bố hoặc bán lại mẫu cho người khác, vì bạn không có văn bản chứng minh quyền sở hữu.
- Mẫu trang sức bị sao chép hoặc đăng ký bản quyền trước, khiến bạn mất quyền khai thác chính sản phẩm mình đặt thiết kế.
- Khó đăng ký bảo hộ quyền tác giả hoặc kiểu dáng công nghiệp, vì không chứng minh được mình là chủ sở hữu hợp pháp.
- Tranh chấp thương mại xảy ra khi mẫu thiết kế được dùng để sản xuất hàng loạt mà không có thỏa thuận rõ ràng về quyền và lợi nhuận.
Do đó, việc ký kết hợp đồng thiết kế chi tiết và hợp pháp là điều bắt buộc nếu bạn muốn bảo vệ quyền lợi của mình lâu dài.
4. Làm thế nào để đảm bảo quyền sở hữu bản quyền khi thuê thiết kế?
Để tránh những rủi ro nêu trên, doanh nghiệp hoặc cá nhân thuê thiết kế cần lưu ý những điều quan trọng sau:
- Ký hợp đồng rõ ràng, có điều khoản chuyển giao quyền sở hữu. Trong hợp đồng cần ghi rõ bên thiết kế sáng tạo mẫu theo yêu cầu của bên thuê. Sau khi bàn giao, toàn bộ quyền sở hữu và quyền khai thác mẫu thiết kế thuộc về bên thuê. Bên thiết kế không được quyền sử dụng, chỉnh sửa, bán lại hoặc chia sẻ mẫu cho bên thứ ba.
- Lưu giữ hồ sơ và chứng từ thanh toán: Biên lai, hóa đơn, email trao đổi, bản phác thảo gốc… là bằng chứng chứng minh quan hệ thuê sáng tạo, giúp bảo vệ quyền của bạn nếu có tranh chấp xảy ra.
- Đăng ký quyền tác giả hoặc kiểu dáng công nghiệp sớm: Sau khi nhận bàn giao mẫu thiết kế, bạn nên tiến hành đăng ký bảo hộ tại Cục Bản quyền tác giả hoặc Cục Sở hữu trí tuệ. Điều này giúp khẳng định bạn là chủ sở hữu hợp pháp và có căn cứ pháp lý rõ ràng khi có hành vi sao chép hoặc vi phạm.
- Thỏa thuận quyền sử dụng lại hoặc ghi tên tác giả: Nếu muốn duy trì mối quan hệ hợp tác tốt đẹp, bạn có thể cho phép người thiết kế giữ quyền được ghi tên tác giả, hoặc trưng bày mẫu trong portfolio cá nhân, miễn là không sử dụng cho mục đích thương mại.
Trên đây là bài viết “Thuê người thiết kế mẫu trang sức thì quyền sở hữu bản quyền thuộc về ai?” do VCD tổng hợp và chia sẻ. Để tránh tranh chấp và bảo vệ giá trị sáng tạo, hãy luôn ký kết hợp đồng bằng văn bản, quy định rõ quyền và nghĩa vụ, đồng thời đăng ký bảo hộ sớm cho các mẫu thiết kế của bạn.
Trân trọng,
Câu hỏi thường gặp
Để bảo đảm quyền sở hữu hợp pháp, doanh nghiệp cần:
*Ký hợp đồng thiết kế bằng văn bản, trong đó quy định rõ:
– Nhà thiết kế chuyển giao toàn bộ quyền tài sản (quyền sao chép, phân phối, sản xuất, thương mại…) cho doanh nghiệp.
– Doanh nghiệp được độc quyền sử dụng, đăng ký bản quyền, khai thác thương mại thiết kế đó.
– Mức thù lao, hình thức thanh toán và thời điểm chuyển giao quyền sở hữu.
*Đăng ký quyền tác giả/bản quyền thiết kế tại Cục Bản quyền tác giả (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) để làm căn cứ pháp lý nếu có tranh chấp.
*Lưu giữ hồ sơ thiết kế, hợp đồng và bản gốc sản phẩm để chứng minh quyền sở hữu.
Có. Nếu doanh nghiệp đã được chuyển giao quyền tài sản theo hợp đồng, thì mọi hành vi sử dụng, sao chép, chuyển nhượng, bán lại thiết kế đó của nhà thiết kế đều bị xem là xâm phạm quyền tác giả theo Điều 28 Luật Sở hữu trí tuệ 2022.
Tùy mức độ vi phạm, nhà thiết kế có thể bị xử phạt hành chính, bồi thường dân sự hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây thiệt hại nghiêm trọng cho doanh nghiệp.