Tác giả: Biên Tập Viên

Trong bối cảnh các doanh nghiệp ngày càng chú trọng đến yếu tố sáng tạo, việc giám đốc và nhân viên cùng tham gia vào quá trình hình thành một tác phẩm như video quảng cáo, phần mềm máy tính, thiết kế đồ họa, bài hát, hoặc kịch bản truyền thông không còn là chuyện hiếm. Tuy nhiên, khi tác phẩm ra đời từ sự đóng góp của nhiều cá nhân, đặc biệt là giữa người quản lý và người lao động, vấn đề đăng ký bản quyền trở nên phức tạp hơn: ai là tác giả, ai là chủ sở hữu, và hồ sơ cần được thực hiện ra sao để đảm bảo quyền lợi hợp pháp của tất cả các bên? Bài viết của VCD dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn.

Bản quyền là gì? Sáng tạo tác phẩm là gì?

Pháp luật hiện hành không có quy định giải thích cụ thể về “Bản quyền là gì?”, tuy nhiên, có thể hiểu bản quyền là quyền pháp lý của tác giả hoặc chủ sở hữu đối với tác phẩm của mình, bao gồm quyền sử dụng, sao chép, phân phối và trình bày tác phẩm. Bản quyền bảo vệ các tác phẩm như sách, âm nhạc, phim ảnh, phần mềm và nghệ thuật. Nó ngăn cấm người khác sử dụng tác phẩm mà không có sự cho phép của chủ sở hữu. Bản quyền thường có thời hạn nhất định, sau đó tác phẩm sẽ trở thành tài sản công cộng.

Bản quyền hay còn gọi là quyền tác giả theo quy định tại Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành quy định là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu.

Sáng tạo tác phẩm là quá trình con người tạo ra những sản phẩm mới mẻ, độc đáo trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật hoặc khoa học. Nó bao gồm việc sử dụng trí tưởng tượng, kiến thức và kỹ năng để biến ý tưởng thành một tác phẩm cụ thể, có thể là thơ, truyện, bản nhạc, phần mềm,… Sáng tạo là khả năng tạo ra cái mới, còn sáng tác là quá trình hiện thực hóa ý tưởng đó thành sản phẩm.

Giám đốc và nhân viên cùng sáng tạo tác phẩm thì đăng ký bản quyền như thế nào?

Theo quy định của Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam năm 2005, được sửa đổi, bổ sung năm 2022, tác giả là người trực tiếp tạo ra toàn bộ hoặc một phần tác phẩm bằng lao động trí tuệ của mình. Trong khi đó, chủ sở hữu quyền tác giả là tổ chức hoặc cá nhân nắm giữ quyền tài sản đối với tác phẩm đó, bao gồm quyền sao chép, phân phối, truyền đạt, công bố, và cho phép người khác khai thác tác phẩm.

Nếu cả giám đốc và nhân viên cùng góp phần sáng tạo hiện thiết kế. lập trình thì họ đều được coi là đồng tác giả. Tuy nhiên, quyền sở hữu tác phẩm có thể thuộc về công ty hoặc các cá nhân tùy vào hoàn cảnh hình thành tác phẩm và thỏa thuận giữa các bên.

Trường hợp tác phẩm được tạo ra trong phạm vi công việc

• Khi tác phẩm được sáng tạo theo nhiệm vụ được giao hoặc trong quá trình làm việc tại công ty, sử dụng thời gian, cơ sở vật chất và nguồn lực của doanh nghiệp, thì theo Điều 39 Luật SHTT, công ty (tổ chức sử dụng lao động) là chủ sở hữu quyền tài sản đối với tác phẩm đó.

• Trong trường hợp này thì Giám đốc và nhân viên được ghi nhận là tác giả, thể hiện công lao sáng tạo. Trong đó, Công ty đứng tên chủ sở hữu quyền tác giả, có toàn quyền sử dụng, khai thác và đăng ký bảo hộ. Nếu các bên có thỏa thuận khác bằng văn bản (ví dụ, giám đốc và nhân viên được hưởng một phần quyền khai thác), thì thỏa thuận đó sẽ được ưu tiên áp dụng.

 Trường hợp tác phẩm được sáng tạo ngoài nhiệm vụ được giao

• Ngược lại, nếu tác phẩm được hình thành ngoài phạm vi công việc, tức là không thuộc nhiệm vụ được giao, không sử dụng nguồn lực của công ty, hoặc được thực hiện trong thời gian cá nhân, thì quyền sở hữu sẽ thuộc về các cá nhân sáng tạo ra tác phẩm. Khi đó, giám đốc và nhân viên đều là đồng tác giả và đồng chủ sở hữu quyền tác giả.

• Trong tình huống này, việc đăng ký bản quyền cần có văn bản thỏa thuận rõ ràng về tỷ lệ quyền sở hữu, quyền khai thác, cũng như cách sử dụng tác phẩm sau khi được cấp giấy chứng nhận, để tránh tranh chấp về sau.

Việc đăng ký bản quyền trong trường hợp đồng sáng tạo này  không chỉ là thủ tục hành chính mà còn mang giá trị pháp lý quan trọng. Giấy chứng nhận là bằng chứng xác lập quyền, giúp bảo vệ tác phẩm khỏi hành vi sao chép, sử dụng trái phép và là cơ sở để giải quyết tranh chấp khi phát sinh.

Đặc biệt, trong môi trường doanh nghiệp, việc xác định rõ tác giả và chủ sở hữu ngay từ đầu còn giúp củng cố minh bạch nội bộ, tránh hiểu lầm giữa người lãnh đạo và nhân viên về quyền lợi đối với sản phẩm trí tuệ.

Hồ sơ đăng ký bao gồm các tài liệu sau:

• Tờ khai đăng ký quyền tác giả theo mẫu do Bộ Văn hóa ban hành;

• Hai bản sao tác phẩm được yêu cầu bảo hộ (in, ghi âm, ghi hình, hoặc file phần mềm);

• Giấy ủy quyền (nếu ủy quyền cho bên thứ ba nộp hồ sơ);

• Tài liệu chứng minh quyền nộp đơn: như quyết định giao nhiệm vụ, hợp đồng lao động, biên bản đồng sáng tạo hoặc văn bản thỏa thuận;

• Bản sao giấy tờ pháp lý của các bên (CMND/CCCD, giấy đăng ký kinh doanh).

Trên đây là bài viết “Giám đốc và nhân viên cùng sáng tạo tác phẩm thì đăng ký bản quyền như thế nào?” mà VCD gửi đến bạn. Chúng tôi hi vọng bài viết này có ích với các bạn.

Trân trọng,

Câu hỏi thường gặp

Sự phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo (AI) đã mở ra kỷ nguyên mới, nơi những nhân vật ảo mô phỏng người thật có thể xuất hiện và hoạt động như con người trong thế giới số. Từ người mẫu ảo, ca sĩ ảo cho tới influencer ảo, tất cả đều đang trở thành xu hướng. Nhưng giữa sự bùng nổ ấy, câu hỏi pháp lý được đặt ra là: Những nhân vật ảo do AI tạo ra có được pháp luật bảo hộ hay không? Cùng VCD tìm hiểu rõ trong bài viết dưới đây!

Tạo nhân vật ảo bằng AI dựa trên người thật là gì?

Trong thời đại công nghệ 4.0, trí tuệ nhân tạo (AI) đang dần thay đổi cách con người sáng tạo, giao tiếp và thể hiện bản thân. Một trong những ứng dụng nổi bật chính và nhận được rất nhiều mối quan tâm llà tạo nhân vật ảo (AI avatar) dựa trên người thật.

Hiểu một cách đơn giản, nhân vật ảo bằng AI dựa trên người thật là hình ảnh, giọng nói hoặc phong cách biểu cảm được mô phỏng từ một cá nhân cụ thể ngoài đời thật. Thông qua các thuật toán học sâu (deep learning) và kỹ thuật xử lý hình ảnh, âm thanh, hệ thống AI có thể tái tạo gương mặt, giọng nói, thậm chí cả cử chỉ và cảm xúc của con người, từ đó tạo nên một “phiên bản số hóa” sống động.

Ví dụ:

• Một nghệ sĩ có thể dùng AI để tạo bản sao ảo của mình phục vụ quảng cáo hoặc tương tác với fan.

• Một thương hiệu có thể dùng hình ảnh người nổi tiếng để tạo đại sứ thương hiệu ảo (virtual influencer), giúp duy trì hoạt động ngay cả khi nhân vật thật không trực tiếp tham gia.

Tuy nhiên, việc tạo ra những nhân vật ảo “mượn hình” người thật lại đặt ra nhiều vấn đề pháp lý phức tạp, đặc biệt là liên quan đến quyền nhân thân, quyền hình ảnh và quyền tác giả.

Tạo nhân vật ảo bằng AI dựa trên người thật có được bảo hộ không?

Câu trả lời “Tạo nhân vật ảo bằng AI dựa trên người thật có được bảo hộ không?” phụ thuộc vào nhiều yếu tố: Ai là người sáng tạo, nhân vật đó có tính sáng tạo độc lập hay không, và việc sử dụng hình ảnh người thật có được sự đồng ý của họ hay chưa?

Theo Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam 2022, quyền tác giả được bảo hộ đối với tác phẩm do tác giả trực tiếp sáng tạo ra, mang tính nguyên gốc và sáng tạo. Tuy nhiên, nhân vật ảo được tạo bằng AI lại không đơn thuần là sản phẩm của con người, nó là kết quả của quá trình xử lý dữ liệu, thuật toán và học máy. Do đó, để được bảo hộ quyền tác giả, nhân vật ảo cần đáp ứng các điều kiện sau:

Tác phẩm phải do con người sáng tạo

Khoản 1 Điều 14 Luật Sở hữu trí tuệ 2022 quy định: “Tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả là sản phẩm sáng tạo trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật và khoa học do tác giả trực tiếp sáng tạo bằng lao động trí tuệ của mình, không sao chép từ tác phẩm của người khác.”

Điều này đồng nghĩa, AI không thể đứng tên là tác giả. Người trực tiếp sử dụng công cụ AI, đưa ra ý tưởng, lựa chọn dữ liệu huấn luyện và định hướng sáng tạo mới là chủ thể có thể được bảo hộ quyền tác giả (nếu chứng minh có sự đóng góp sáng tạo thực sự).

Ví dụ: Nếu bạn sử dụng AI để tạo ra một nhân vật ảo hoàn toàn mới, không dựa trên người thật, và bạn là người quyết định thiết kế, đặc điểm, phong cách thì nhân vật đó có thể được bảo hộ quyền tác giả như một tác phẩm nghệ thuật số.

Ngược lại, nếu nhân vật ảo dựa trên khuôn mặt hoặc giọng nói của người thật (nhất là người nổi tiếng), thì vấn đề không chỉ dừng ở quyền tác giả mà còn liên quan trực tiếp đến quyền hình ảnh và quyền nhân thân.

Quyền hình ảnh của người thật phải được tôn trọng

Theo Điều 32 Bộ luật Dân sự 2015, quy định rõ: “Việc sử dụng hình ảnh của cá nhân phải được người đó đồng ý. Việc sử dụng hình ảnh vì mục đích thương mại phải được người có hình ảnh đồng ý bằng văn bản.”

Do đó, nếu AI tạo ra nhân vật ảo mô phỏng khuôn mặt, giọng nói hoặc phong thái của một người thật mà chưa được phép, thì hành vi này có thể bị coi là xâm phạm quyền nhân thân và bị xử lý theo quy định pháp luật.

Ví dụ: Một doanh nghiệp sử dụng AI tạo ra bản sao ảo của ca sĩ A để quảng cáo sản phẩm mà không xin phép, dù chỉ là “nhân vật giống 90%”, thì vẫn có thể bị xem là xâm phạm quyền hình ảnh. Trong trường hợp này, người thật có thể yêu cầu: Gỡ bỏ nội dung vi phạm;
xin lỗi, cải chính công khai; bồi thường thiệt hại (nếu có yếu tố thương mại gây thiệt hại).

 Nhân vật ảo dựa trên người thật có thể được bảo hộ trong phạm vi nhất định

Mặc dù AI không được xem là “tác giả”, nhưng người lập trình, người điều khiển AI hoặc chủ sở hữu hệ thống có thể được bảo hộ quyền sở hữu đối với nhân vật ảo, nếu họ chứng minh được: Có sự đầu tư sáng tạo, kỹ thuật trong việc xây dựng, huấn luyện mô hình AI; có sự đóng góp trí tuệ trong việc hoàn thiện nhân vật (như thiết kế ngoại hình, phong cách, hành vi…) và việc sử dụng hình ảnh người thật có sự đồng ý hợp pháp.

Trong trường hợp đó, nhân vật ảo có thể được bảo hộ như một “tác phẩm phái sinh” (theo Điều 14 khoản 2 điểm m Luật Sở hữu trí tuệ 2022), với điều kiện không xâm phạm quyền của tác phẩm gốc hoặc cá nhân được mô phỏng.

Ví dụ: Một công ty hợp tác với diễn viên B để tạo bản sao AI phục vụ phim quảng cáo. Nếu có hợp đồng rõ ràng, thỏa thuận về quyền sử dụng hình ảnh, quyền thương mại, và người thật đồng ý, thì nhân vật ảo này được bảo hộ như sản phẩm sáng tạo hợp pháp.

Hiện tại, Việt Nam chưa có quy định riêng về bảo hộ hoặc xử lý vi phạm đối với nhân vật ảo do AI tạo ra, nhưng các hành vi xâm phạm hình ảnh, danh tiếng, hoặc quyền nhân thân đều có thể bị xử lý theo:

• Nghị định 131/2015/NĐ-CP: Xử phạt hành chính đối với hành vi xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan.
  
  
• Điều 592 Bộ luật Dân sự 2015: Quy định về bồi thường thiệt hại khi xâm phạm danh dự, nhân phẩm, uy tín của cá nhân.

• Điều 288 Bộ luật Hình sự 2015: Xử lý hình sự nếu việc sử dụng trái phép hình ảnh, giọng nói gây hậu quả nghiêm trọng hoặc nhằm mục đích trục lợi.

Như vậy, nhân vật ảo bằng AI dựa trên người thật chỉ được bảo hộ khi có yếu tố sáng tạo của con người và được sự đồng ý hợp pháp của người thật mà nó mô phỏng. Nếu không, việc tạo, sử dụng hay thương mại hóa nhân vật ảo như vậy có thể bị coi là xâm phạm quyền hình ảnh, quyền nhân thân, thậm chí là vi phạm quyền tác giả.

Trong kỷ nguyên AI, ranh giới giữa “sáng tạo” và “xâm phạm” trở nên mong manh hơn bao giờ hết. Vì vậy, các cá nhân và doanh nghiệp khi khai thác hình ảnh người thật để tạo nhân vật ảo cần ký kết hợp đồng rõ ràng, xin phép đầy đủ và tôn trọng quyền cá nhân, nhằm tránh rủi ro pháp lý và bảo vệ giá trị sáng tạo của chính mình.

Trên đây là toàn bộ giải đáp cho câu hỏi “Tạo nhân vật ảo bằng AI dựa trên người thật có được bảo hộ không?”. VCD hy vọng qua bài viết này, bạn hiểu rõ hơn về quy định bảo hộ đối với nhân vật ảo bằng AI dựa trên người thật.

Trân trọng,

Câu hỏi thường gặp

Trong thực tế, không phải lúc nào tác giả cũng có thể trực tiếp nộp hồ sơ đăng ký bản quyền cho tác phẩm của mình. Vì lý do thời gian, địa lý hoặc để đảm bảo tính chính xác của hồ sơ, nhiều người lựa chọn ủy quyền cho tổ chức hoặc cá nhân khác thực hiện thủ tục thay. Tuy nhiên, không ít người vẫn băn khoăn liệu việc ủy quyền đăng ký bản quyền có được pháp luật cho phép hay không? Bài viết của VCD dưới đây sẽ giúp bạn.

1. Ủy quyền là gì? Thời hạn ủy quyền là bao lâu?

Ủy quyền là việc thỏa thuận của các bên theo đó bên được ủy quyền sẽ có nghĩa vụ thực hiện công việc nhân danh bên ủy quyền.

Ủy quyền là một trong hai hình thức đại diện theo quy định của pháp luật được ghi nhận tại Điều 135 Bộ luật Dân sự 2015. Theo đó, quyền đại diện được xác lập theo ủy quyền giữa người được đại diện và người đại diện (gọi là đại diện theo ủy quyền) hoặc theo quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, theo điều lệ của pháp nhân hoặc theo quy định của pháp luật (gọi chung là đại diện theo pháp luật).

Về thời hạn thì hiện nay, Bộ luật Dân sự 2015 không quy định cụ thể về giấy ủy quyền, mà quy định về ủy quyền thông qua hợp đồng.

Theo Điều 563 Bộ luật Dân sự 2015 quy định thời hạn ủy quyền do các bên thỏa thuận hoặc do pháp luật quy định; nếu không có thỏa thuận và pháp luật không có quy định thì hợp đồng ủy quyền có hiệu lực 01 năm, kể từ ngày xác lập việc ủy quyền.

Như vậy theo quy định trên thời hạn của hợp đồng ủy quyền được xác định trong ba trường hợp:

• Thời hạn ủy quyền do các bên thỏa thuận;

• Thời hạn ủy quyền do pháp luật quy định;

• Nếu không có thỏa thuận và pháp luật không có quy định thì hợp đồng ủy quyền có hiệu lực 01 năm, kể từ ngày xác lập việc ủy quyền.

2. Tác giả có thể ủy quyền cho người khác đăng ký bản quyền không?

Theo quy định tại khoản 1 Điều 50 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 (được sửa đổi, bổ sung năm 2022), tác giả hoặc chủ sở hữu quyền tác giả có thể trực tiếp nộp hồ sơ đăng ký quyền tác giả hoặc ủy quyền cho tổ chức, cá nhân khác thực hiện việc nộp hồ sơ thay. Việc ủy quyền này được pháp luật cho phép nhằm tạo thuận lợi cho người nộp hồ sơ, đặc biệt trong trường hợp họ không thể trực tiếp thực hiện thủ tục tại cơ quan có thẩm quyền.

Căn cứ khoản 6 Điều 38 Nghị định 17/2023/NĐ-CP, văn bản ủy quyền phải được lập thành văn bản và bao gồm các nội dung cơ bản sau:

• Thông tin của bên ủy quyền và người được ủy quyền (họ tên, địa chỉ, liên hệ);

• Tên cụ thể của tác phẩm được ủy quyền đăng ký (ví dụ: tác phẩm âm nhạc, văn học, mỹ thuật, nhiếp ảnh…);

• Phạm vi ủy quyền, nêu rõ người được ủy quyền được phép thực hiện các công việc như nộp hồ sơ, ký tên, theo dõi hồ sơ, nhận Giấy chứng nhận đăng ký quyền tác giả;

• Thời hạn ủy quyền;

• Trường hợp bên ủy quyền là cá nhân thì giấy ủy quyền cần có chứng thực chữ ký để đảm bảo tính pháp lý.

Theo quy định tại Điều 39 Nghị định 17/2023/NĐ-CP, hồ sơ đăng ký quyền tác giả, ngoài tờ khai đăng ký và bản sao tác phẩm, còn cần bổ sung văn bản ủy quyền trong trường hợp người nộp hồ sơ không phải là tác giả hoặc chủ sở hữu trực tiếp. Hồ sơ đăng ký quyền tác giả bao gồm:

• Tờ khai đăng ký quyền tác giả (theo mẫu do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành);

• Hai bản sao tác phẩm đăng ký (bản in hoặc bản giấy; trường hợp có bản điện tử thì nộp kèm theo file dữ liệu);

• Văn bản ủy quyền (nếu nộp hồ sơ thông qua người đại diện, và cần chứng thực chữ ký nếu bên ủy quyền là cá nhân);

• Tài liệu chứng minh quyền sở hữu đối với tác phẩm (chẳng hạn như căn cước công dân, giấy phép đăng ký kinh doanh, hợp đồng chuyển giao, văn bản thừa kế, hoặc quyết định giao nhiệm vụ sáng tạo…);

• Văn bản đồng ý của các đồng tác giả (trong trường hợp tác phẩm có từ hai tác giả trở lên);

• Văn bản đồng ý của các đồng chủ sở hữu (nếu tác phẩm có nhiều chủ sở hữu cùng đứng tên);

• Văn bản chấp thuận của người có hình ảnh nếu tác phẩm có sử dụng hình ảnh cá nhân;

• Tài liệu bằng tiếng nước ngoài (nếu có) phải được dịch sang tiếng Việt và chứng thực hợp lệ.

Trên thực tế, việc đăng ký bản quyền tác giả thường đòi hỏi sự am hiểu về quy định pháp luật và kinh nghiệm xử lý hồ sơ. Nhiều cá nhân gặp khó khăn khi xác định loại hình tác phẩm, chuẩn bị tài liệu chứng minh quyền sở hữu hoặc giải trình với cơ quan có thẩm quyền. Do đó, việc ủy quyền cho tổ chức hoặc cá nhân có chuyên môn thực hiện thủ tục đăng ký không chỉ giúp tiết kiệm thời gian và công sức, mà còn đảm bảo hồ sơ được lập đúng quy định và hạn chế rủi ro pháp lý.

Trên đây là bài viết “Tác giả có thể ủy quyền cho người khác đăng ký bản quyền không?” mà VCD gửi đến bạn. Chúng tôi hi vọng bài viết này có ích với các bạn.

Trân trọng,

Câu hỏi thường gặp